Tegenlicht-docu over ASML is een commercial

Nooit geweten dat de publieke omroep commercials maakt voor multinationals, tot ik de aflevering van VPRO Tegenlicht zag die op 12 september is uitgezonden. Bij elkaar ruim drieënvijftig minuten over engineering-hoogstandjes in interviews met enkele oude rotten – Jos Benschop schittert in de rol van verstrooide professor die vertelt hoe je op tindruppeltjes schiet om euv-licht te krijgen – en vooral veel shots van knappe meisjes en jongens die vertellen hoe leuk het is om bij ASML te werken.

Zoals de engineer die zegt dat hij liever aan een ASML-machine sleutelt dan aan de Joint Strike Fighter. Of de knappe Spaanse die eerder bij Airbus in Madrid werkte en nu DUV system install owner is. Zij vertelt overtuigend hoe opwindend het is om voor het eerst een nieuw geïnstalleerde machine aan te zetten. Kortom, een recruitmentvideo in optima forma.

Het is alsof ASML de regie voerde en ja, ga er maar vanuit dat dat ook het geval was. Vat op de pers is de afgelopen jaren in Veldhoven tot kunst verheven. Dat valt ASML niet kwalijk te nemen. Zie het ook maar als compliment voor de pr-afdeling. Die doet gewoon wat ze moet doen: de schatkist aan unieke technologie bewaken en de koers hoog houden. Met een beurswaarde van rond de 200 miljard kan elk verkeerd bericht zorgen voor een miljardendip.

Daarnaast is het bedrijf speelbal van de internationale politiek. Landen streven naar soevereiniteit in chiptechnologie en als ze willen excelleren in chips zijn ze afhankelijk van ASML’s machines. Dan is diplomatiek optreden het devies.

Daarnaast is er een element van noblesse oblige. ASML is het aan zijn stand verplicht om aan de exploderende vraag naar lithomachines tegemoet te komen. Daarvoor is het naarstig op zoek naar mensen om binnen enkele jaren tijd bijna een verdubbeling van de omzet te realiseren – van 18,6 miljard euro vorig jaar naar 30 miljard euro in 2025 (meest positieve omzetpotentieel).

Aan ASML’s behoefte aan zichtbaarheid voor nieuwe werknemers kwam Tegenlicht ruimschoots tegemoet, met veel aandacht voor de uitdagingen bij recruitment en het avontuurlijke werk. Alles opgediend met persoonlijke touch: een topman afkomstig uit een vissersdorpje aan het IJsselmeer, een senior vice president technology research die als kind aan kleine apparaatjes knutselde. Leuk die ASML-promotie, maar van Tegenlicht had ik iets meer tegengas verwacht.

Dat neemt niet weg dat er ook voor mensen die bij of met ASML werken leuke beelden en interessante informatie werden opgediend. Verreweg het grappigst was Jos Benschops bijna-verspreking. Op een gegeven moment betitelde hij de euv-lichtbron als ‘bron van alle … alle goede en slechte dingen’. Ik vermoed dat hij het bewust zo acteerde – een mooie knipoog naar suppliers.

Benschop slaagde er uitstekend in ASML’s kracht en strategische positie in een paar zinnen samen te vatten. ‘Zet tienduizend mensen bij elkaar die slimmer zijn dan wij en geef ze alle tekeningen van onze machine, dan krijgen ze ’m niet aan de praat.’ Dan volgt de terechte vraag: hoe dat kan? ‘Omdat er dingen zijn die niet op tekening staan, maar die wel in ons collectieve geheugen zitten. Samen bouwen we iets dat gedeeltelijk vaststaat en dat we aan elkaar kunnen uitleggen’, aldus Benschop. In feite raakte Tegenlicht hier aan het geheim van ASML, iets dat ze in de aankondigingen hadden beloofd te behandelen. Daar had ik graag wat meer van gezien.

Internationals zullen zich verder hebben herkend in het commentaar van de kersverse werknemer Nadir die in vaag-complimenteus Engels – ‘interesting’ – duidelijk maakte dat het Nederlandse voedsel bagger is – tijd om het bestaande kookboek met recepten van ASML-internationals te herdrukken.

Een paar dingen die verder opvielen: een engineer die knap een beeld schetste van het internationale semicon-speelveld en ASML’s rol daarin. Hij vertelde ook dat zijn werkgever een monopolie heeft met de meest geavanceerde lithografiemachines – blijkbaar doen ze in Veldhoven niet krampachtig meer over die machtspositie. Peter Wennink zei dat hij 50 tot 60 miljoen euro per jaar spendeert aan informatiebeveiliging en dat dit jaarlijks met dubbele cijfers groeit – wellicht niet verrassend, maar toch een opmerkelijk bedrag.

Jammer genoeg laten de Tegenlicht-journalisten Peter Wennink in de interviews erg makkelijk wegkomen. Zeker bij niet-technische onderwerpen had ik meer tegengas verwacht. ‘Ik ben geen politiek ideoloog, we zijn zakenmensen’, zegt Wennink. Tegenlicht doet zijn best met een opmerking dat Wennink wel degelijk de politiek in wordt getrokken. ‘Dat is absoluut waar, maar schoenmaker blijft bij je leest. Mijn taak is geen geopolitiek.’

O nee? En waarom gaat de eerst high-NA-machine dan naar ‘onze vrienden in Portland’, terwijl eerste versies euv-machines naar Azië werden verscheept? Met de huidige manipulaties van de VS ruikt dat toch naar politiek.

Europees, en zeker lokaal, staat Wenninks agenda bol van de politiek. In de Tegenlicht-aflevering zegt hij ook met zoveel woorden dat ASML profiteert van de honderden miljarden die grootmachten vrijmaken bij het streven naar technologische soevereiniteit.

Medio 2021 zei Wennink nog dat het voor ASML weinig uitmaakte waar high-end chipfabrieken werden gebouwd. Ik schat dat Luc Van den Hove hem daarna vanuit Leuven heeft gebeld om hem te wijzen op de omvangrijke subsidiestromen die er voor Imec en vele andere researchpartners vrijkomen uit Brussel en dat Veldhoven daar indirect van profiteert. Enkele maanden later volgde Wennink volledig het EU-narratief.

Een bedrijf waarin alles draait om het manipuleren van fotonen dat een documentairemaker met een reputatie over de vloer krijgt met de naam Tegenlicht: de volgende keer graag wat meer interferentie.